Bedrijven hebben altijd al data verzameld en geanalyseerd op zoek naar verborgen patronen. “Die gedachte is niet nieuw”, zegt Alexander Rinnooy Kan, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en voorzitter van de Big Data Alliance (BDA). “Wel nieuw is de hoeveelheid data die we analyseren.” Die hoeveelheden zijn zo groot dat ze de naam Big Data dragen. De analyse daarvan valt onder Data Analytics.

Big Data en Data Analytics bieden grote voordelen. Diensten en producten worden meer op maat aangeboden, de online vindbaarheid verbetert en transport en logistiek wordt efficiënter, vertelt Marc Salomon, programmadirecteur MBA Big Data & Business Analytics aan de Amsterdam Business School. “Ook autonome auto’s moeten heel snel de beelden van hun camera’s analyseren. Zoals MRI-scans worden vergeleken met miljoenen eerdere scans, waardoor je een betere diagnose kunt maken.”

Maar met grote mogelijkheden komen ook grote verantwoordelijkheden. “De techreuzen en overheden weten al meer dan we wellicht willen”, zegt Rinnooy Kan. “Big Data bieden een kans, maar zijn ook een risico. Geen van beide moeten we negeren. We moeten goed nadenken over de voorwaarden waaronder we wat we doen en denken beschikbaar willen stellen. Daar ligt een rol voor de politiek.”

Salomon geeft de voorzichtige stappen die Google ondernam op de Britse verzekeringsmarkt als voorbeeld. “Willen we dat of willen we dat niet”, vraagt Salomon zich hardop af. “Je weet niet hoe Google met de data omgaat. Stel je zoekt op Google vaak met de term kanker, wat zou dat betekenen voor de premie?”

Ook vragen de gemaakte analyses volgens Salomon om extra controles. “Als een autonome auto zich vergist in wat hij ziet, hoe kun je dan nagaan waar de fout zit?” Hij voegt daaraan toe: “Een derde probleem is de afhankelijkheid van grote platforms, die de kleinere platforms wegdrukken. Op een gegeven moment hou je alleen Facebook, Amazon en Google over. Dat maakt de keuze voor consumenten niet beter. En deze bedrijven worden enorm machtig, door de data die ze hebben.”

Rinnooy Kan ziet het teruggeven van de controle over de data aan de burgers als begin van de oplossing. “Het simpelste principe is dat de data van jezelf blijven. Bedrijven mogen die niet zomaar gebruiken. En als een bedrijf er commerciële redenen voor heeft, moeten ze er misschien wel voor betalen”, zegt de hoogleraar. “De volgende vraag is of we van partijen niet kunnen verlangen dat ze ons ooit vergeten.”

De vraag is ook of die principes sterk genoeg zijn in een globale markt. Salomon en Rinnooy Kan zijn daar niet zeker van. “In de EU hebben we privacywetgeving, maar kunnen we Amerikaanse en Chinese platforms wel controleren? Een ander zorgpunt is de cultuur in de VS rond privacy. Iemand in de VS zei mij een keer: ‘We zijn heel blij met jullie privacyregels. Het zet jullie industrie nog verder op achterstand’”, zegt Salomon. Rinnooy Kan sluit daarop aan. “Maar om onze standaarden te laten varen en eigen organisaties dezelfde onbeperkte ruimte te geven, dat gaat ons ook niet makkelijk af. Het is een wezenlijk dilemma waarop ik nog geen antwoord heb.”

De ontwikkeling van Big Data en Data Analytics is een “genuanceerd verhaal”, zegt Salomon. “Het biedt aan de ene kant veel voordelen, maar heeft ook allerlei privacy-issues.” Dat beaamt Rinnooy Kan: “Kunstmatige intelligentie lijkt zijn belofte nu waar te maken. Het biedt een arsenaal aan middelen die we wel met verstand en zorgvuldigheid moeten gebruiken.”