Never waste a good crisis, is een gevleugelde uitspaak, maar of dat in de supply chains is gebeurd tijdens de coronacrisis, is volgens Jack van der Veen, als hoogleraar verbonden aan Nyenrode Business Universiteit nog maar de vraag. “Je kunt je afvragen of er überhaupt een verbetering is doorgevoerd, maar het belangrijkste inzicht dat we hebben verkregen door de crisis is dat we onvoldoende zicht hebben op onze supply chains.” Volgens de houder van de evofenedex leerstoel Supply Chain Management kent iedereen zijn eigen klant en zijn eigen toeleveranciers wel, maar hoe de hele keten in elkaar zit, dat weten ze vaak niet. Het grote probleem is transparantie in ketens. En zo kon het dus gebeuren dat bedrijven dachten dat ze niks te maken hadden met China, maar dat toch bleek dat hun product werd geassembleerd met een product uit China. “En als dat product dan niet komt, hebben ze jouw product ook niet nodig. Dat alle partijen inzicht nodig hebben in de hele keten, is de grootste les van de crisis.”

Maar daar hebben we dus nog niks concreets mee gedaan, aangezien u uw afvraagt of er een verbetering is doorgevoerd?

“Klopt. En dat komt doordat bedrijven heel erg op de korte termijn gericht zijn. Er is door de crisis binnen supply chains wel een switch gaande van efficiëntie naar veerkracht: grotere voorraden, multiple sourcing. Dat zijn allemaal oplossingen uit de jaren ’70, die op de korte termijn prima werken voor de partijen binnen de keten, individueel. Maar het lange termijn probleem van te weinig transparantie en te weinig echte samenwerking wordt daarmee niet aangepakt. Sterker nog, het versterkt de modus van eigen belang eerst en maakt daardoor de problemen juist groter.”

In hoeverre speelt digitalisering een rol als oplossing voor meer transparantie?

“Big time. Digitalisering is gemaakt om transparantie in die keten te krijgen. Als je alles digitaal inzichtelijk maakt, kan je mooie data-analyses doen, kun je veel beter zien wat iedereen doet, ga zo maar door. Data is heel makkelijk te delen tegenwoordig. Digitalisering is een wonder voor supply chains, je kunt daar fantastische dingen mee doen. Het punt is alleen dat die digitalisering nog niet echt opschiet. Veel bedrijven gebruiken het vooral om hun eigen processen te automatiseren, dus die doen hetzelfde, maar dan digitaal. Zoals wij hier nu het interview digitaal doen, terwijl we dat vroeger misschien face-to-face hadden gedaan. Dat komt door de coronacrisis. En dat heeft ontzettend veel gebracht, begrijp me niet verkeerd, maar er is zoveel meer, je kunt hele processen anders inrichten in de keten door digitalisatie en je kunt hele andere businessmodellen gaan gebruiken. Dat zou de les van de crisis moeten zijn.”

Waarom gebeurt dat dan niet?

“Uit onze onderzoeken blijkt dat bedrijven heel erg intern zijn georiënteerd. Eerst eigen huis op orde, is de slogan vaak. En dat is best begrijpelijk, maar intern is er altijd wel wat op orde te brengen, dus het moet geen excuus zijn om niet extern te kijken. Want de echte winst ligt in de verbeteringen van de processen tussen organisaties. In theorie weten we allemaal dat samenwerking in de keten iedereen vooruithelpt, maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Het is een radicale verandering.” 

Want?

“Als je die theorie aan bedrijven voorlegt, dan is het eerste dat ze zeggen: ‘Ja, maar ik vertrouw die andere partij niet’. We zijn opgevoed vanuit wantrouwen: als je de ander de kans geeft, gaat ‘ie jou een oor aannaaien. We zijn bang dat de andere partij ervandoor gaat met onze data en een beter product maakt of harder gaat onderhandelen. Bedrijven vergelijken het weleens met je kaarten op tafel leggen tijdens een potje poker. Maar dat zijn allemaal win-lose gedachten, terwijl je win-win kan creëren: de koek samen groter maken, zodat het voor alle partijen in de keten beter wordt. Daarna moet je die koek alsnog verdelen, dat klopt, maar als je het alleen maar over verdelen hebt, wordt die koek niet groter.”

U hebt hier vorig jaar een boek over geschreven,
Regisseer de keten. Wie moet de regie pakken om dit voor elkaar te krijgen? Dat wil toch iedereen?

“Ik begrijp je vraag, maar dat is toch echt een misverstand. Ik word inderdaad vaak benaderd door partijen die zeggen: wij willen dolgraag ketenregisseur worden, kan je daar een workshop over komen geven? Mijn eerste vraag is dan altijd: waarom wil je dat? Dan komt het er vaak op neer dat ze denken dat de ketenregisseur de baas is, en de baas verdient het meest. Dat is zo’n beetje de gedachte, maar dat is hiërarchie, geen regie. Het maakt niet uit wie de ketenregisseur is, het is een procedurele, faciliterende functie. Ik vergelijk het vaak met de voorzitter van de Tweede Kamer. Die is door de hele Tweede Kamer aangesteld om het proces te begeleiden en treedt op namens alle partijen. Meer niet. Zo moet de rol van ketenregisseur ook ingevuld worden. Dus dat kan elke partij in de keten zijn.”

Wat moet degene die de rol van ketenregisseur oppakt als eerste doen?

“Het begint allemaal met gezamenlijke doelen stellen. In welke business zitten we en wat zouden we samen kunnen doen. Iets dat we niet in ons eentje kunnen bereiken, om die koek voor ons allemaal te vergroten. Op zich is dat doel altijd meer klantwaarde creëren, maar hoe je dat voor je ziet en wat de doelen daarbinnen worden, is natuurlijk de grote vraag. Duurzaamheid is bijvoorbeeld een enorm thema op dit moment, omdat klanten erom vragen. Typisch een onderwerp dat je alleen kan bewerkstelligen als je dat binnen de hele keten doet. Als jij een fantastisch duurzaam product maakt dat vervoerd wordt in vieze vrachtwagens, dan bereik je je doel niet. Dat moet samen. Er wordt vaak gedacht dat het optimaliseren van je eigen processen de keten optimaliseert, maar dat is onzin. Het gaat om het hele team. Vergelijk het met voetbal: elf topspelers maken geen topteam.”

 
En transparantie is daarbij onmisbaar.

“Precies. Want om de koek te vergroten moet je de koek in kaart brengen. Daarvoor moet je informatie delen. Neem het voorbeeld van duurzaamheid, waar we het net over hadden: voor Tony Chocolonely is dat een doel, met slavenvrije chocolade creëren ze klantwaarde. Maar dan moet Tony Chocolonely wel van de hele keten weten dat ze zich eraan houden. En Tony Chocolonely moet dat ook kunnen laten zien: met data, bewijs, komen waaruit blijkt dat het eindproduct inderdaad volledig slavenvrij is. Maar Tony Chocolonely is niet het enige voorbeeld, dit geldt eigenlijk voor alle ketens waar het goed gaat: dat kan niet zonder samenwerking, vertrouwen, transparantie en digitalisering.”

Feiten

Jack van der Veen is als hoogleraar verbonden aan Nyenrode Business Universiteit en houder van de evofenedex leerstoel Supply Chain Management. In 1986 voltooide Van der Veen zijn studie Econometrie (cum laude) en in 1992 promoveerde hij tot doctor in
de Economische wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoeksinteresses bevinden zich op het gebied van Operations Research, Operations & Logistiek Management, Lean en Supply Chain Management. Binnen zijn werk staan implementatievraagstukken bij ketensamenwerking centraal.