Ik baseer dit onder meer op de uitkomsten van één van de onderzoeken uit het wetenschappelijk onderzoeksprogramma Sustainable Packaging van het KIDV, waarvan de resultaten onlangs zijn gepubliceerd. Hierin is onder meer de besluitvorming in ontwerpprocessen van product-verpakkingscombinaties onderzocht, met expliciete aandacht voor duurzaamheid. Uit de studie blijkt dat sales en marketing vaak het laatste woord hebben in de ontwerpteams. Duurzaamheid legt het daar vaak tegen af, omdat het geen integraal noch zwaarwegend onderdeel van het besluitvormingsproces is.

Nóg niet, althans. Afgelopen jaar kwam namelijk wel de beweging naar verduurzaming van verpakkingen flink op stoom. Dit had verschillende oorzaken. Zo publiceerde de Europese Commissie een jaar geleden de Plastic Strategy, met als belangrijke prioriteit dat in 2030 alle kunststof verpakkingen recyclebaar zijn. Ook een jaar geleden maakten elf multinationals bekend om in 2025 alleen nog maar herbruikbare en recyclebare verpakkingen te gebruiken. In hun kielzog gaven veel andere bedrijven, zoals supermarktketens in binnen- en buitenland, vergelijkbare statements af.

Dit had en heeft óók te maken met toenemende maatschappelijke druk: consumenten willen geen overtollige verpakkingen meer, wel een oplossing voor de plastic soep. Dit zet extra druk op bedrijven om hun verantwoordelijkheid te nemen en de milieu-impact van hun activiteiten, van ontwerp- tot en met de afvalfase, omlaag te brengen. Afgelopen najaar verenigden tweehonderdvijftig internationale organisaties zich in de New Plastic Economy, onder meer gericht op de ontwikkeling van meer herbruikbare plastic verpakkingen in plaats van plastic verpakkingen voor eenmalig gebruik. Daarnaast zie je ook dat sommige bedrijven duurzaamheid al inzetten als marketinginstrument.

Deze beweging is onomkeerbaar, maar naar mijn mening kunnen we nog verdere stappen zetten. In hun duurzaamheidsstrategie redeneren bedrijven hoofdzakelijk vanuit hun bestaande portfolio van product-verpakkingscombinaties: ze gebruiken minder of lichter materiaal en kopen duurzamer in. Ze maken verpakkingen beter recyclebaar en richten zich op de toepassing van meer gerecycled content bij de productie van nieuwe verpakkingen. Ook met design for recycling en toepassing van mono-materialen en hernieuwbare materialen zetten bedrijven al stappen.

Op korte en middellange termijn biedt dit zeker soelaas en bedrijven moeten daar vooral mee doorgaan. Maar voor de lange termijn is de verpakkingsstrategie van bedrijven vaak minder concreet. Duurzaam verpakken in de toekomst vraagt nu al om fundamenteel anders denken en doen, zonder de wezenlijke functies van verpakkingen uit het oog te verliezen. Zoals ook uit het eerder aangehaalde onderzoek blijkt, moeten producenten en importeurs duurzaamheid integraal onderdeel maken van het ontwerpproces van product-verpakkingscombinaties. 

Nog verder gaat de vraag hoe we nieuwe product-verpakkingsconcepten kunnen ontwikkelen, die verpakkingen misschien wel overbodig maken? Redenerend vanuit de behoefte van consumenten en vanuit de inzet om van afval weer grondstoffen te maken. Een deel van het antwoord zit in de innovatiekracht van bedrijven, zowel producenten en importeurs als de inzamelaars, sorteerders en recyclaars. Een ander deel zit in het ontwikkelen en uitwisselen van (nieuwe) kennis door alle partijen in de keten, als basis voor de ontwikkeling van nieuwe verpakkingsoplossingen en recyclingtechnieken. Juist aan de strategie van deze ketenbenadering kan nog veel worden verbeterd. 

Chris Bruijnes, Directeur Kennisinstituut Duurzaam Verpakken