De huidige geopolitieke instabiliteit op het wereldtoneel is één van de oorzaken van het terrorisme zoals we dat nu meemaken. “Internationale problemen worden geïmporteerd in onze nationale samenleving, en terrorisme is daar een element van,” aldus voormalig Navo-topman Jaap de Hoop Scheffer. “Waar er in de Koude Oorlog een duidelijke dreiging was vanuit Rusland, is deze dreiging nu overal aanwezig. Interne en externe veiligheid zijn niet meer zo duidelijk te scheiden als voor de val van de Muur.” Ook historica en terrorisme-expert Beatrice de Graaf ziet de internationale politieke onrust als bedreigend. “Terroristen spelen in op zwaktes van de tegenstander”, geeft De Graaf ons duiding. “Breuklijnen in de internationale politiek zijn ideaal voor deze groeperingen.” Waar internationale stabiliteit dus van groot belang is, zien we dat deze langzaam versplintert. “In de afgelopen tien jaar zien we een terugkeer van anarchie in de internationale arena. Dat heeft als gevolg dat de VN, Navo en OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, red.) langzaam aan waarde en invloed verliezen”, aldus De Graaf. 

De huidige sfeer van polarisatie draagt ook niet bij aan de veiligheid. De aanslagen in Europa hebben geleid tot de opkomst van rechtse groepen met een activistische insteek, wat weer heeft geleid tot meerdere tegenbewegingen. “De extremistische groepen gebruiken dezelfde modus operandi als de jihadistische groeperingen. Nu zijn die aanslagen nog op één hand te tellen in Europa, aangezien veel organisaties zich nog in het spectrum van radicaal activisme bevinden en zich onthouden van geweld. Deze organisaties, zoals bijvoorbeeld het extreemrechtse Erkenbrand, moeten echter wel in de gaten worden gehouden.” aldus De Graaf. De Hoop Scheffer ziet een parallel met een theorie van de Britse professor en journalist David Goodhart: “Hij heeft mensen ingedeeld in ‘anywheres’ en ‘somewheres’, waar anywheres de progressieve kosmopolieten zijn die over het algemeen grootstedelijk en hoogopgeleid zijn, en de somewheres die lager opgeleid en conservatiever zijn, en daarom meer hechten aan sociaal culturele tradities. Omdat de laatste categorie angstiger is voor verandering zullen zij proberen om de maatschappij zoals die nu is in stand te houden. Zij zullen, zonder daarbij xenofoob of racistisch gedrag te vertonen, bang zijn dat hun land zoals ze dat kennen door immigratie teloorgaat.” Dit draagt bij aan verdere polarisatie.

Rest de vraag hoe het terrorisme er in de nabije toekomst uit gaat zien, en hoe daar mee om moet worden gegaan. De Graaf: “Dat IS zo goed als verslagen is in het Midden-Oosten, wil niet zeggen dat de aanslagen afnemen. Grote, georganiseerde aanslagen zoals in de concertzaal Bataclan, zijn voor deze organisatie lastiger te realiseren zonder territoriale basis. Diensten verwachten een opkomst van de ‘lone wolves’, zij glippen gemakkelijk door de mazen van het inlichtingenweb heen. Daarom moet er goed gelet worden op verslagen IS-strijders die terugkeren uit het oorlogsgebied; maar onderschat ook home-grown radicalen niet.” Jaap de Hoop Scheffer vult aan: “De wet die inlichtingen en veiligheidsdiensten meer bevoegdheden geeft moet er daarom ook gewoon komen. 

Hiermee zal het beter mogelijk zijn deze individuen in de gaten te houden, en de wet biedt voldoende garanties tegen misbruik.” De Graaf onderstreept het belang van een brede benadering, die preventie net zo veel aandacht geeft als reactie. Zo is inlichtingenuitwisseling en het opbouwen van informatieposities op lokaal niveau veel effectiever dan bijvoorbeeld te vertrouwen op het uitroepen van een noodtoestand en repressie achteraf. Dit blijkt ook uit de situatie in Frankrijk, waar de noodtoestand al jaren van kracht is. “Het antwoord van Westerse democratieën op een aanslag is vaak kostbaarder dan de aanslag zelf in termen van financiële en soms ook democratische kosten. Rechtswaarborgen en de rechtszekerheid van minderheden zijn net zo relevant voor een veilige samenleving als het hanteren van executieve bevoegdheden.”