De stijging is voor een deel toe te schrijven aan de hogere levensverwachting. Onderzoekers van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) concluderen dat de kans voor Nederlanders om aan kanker te overlijden daarentegen nauwelijks is veranderd. Meer mensen krijgen dus kanker, maar de kans om eraan dood te gaan, is niet gestegen. Dat komt omdat de prognose is verbeterd, maar er is nog ontzettend veel werk aan de winkel.

Wetenschap De meeste mensen kennen Ronald Plasterk als politicus. Eind 2023 werd hij nog als verkenner aangesteld in de zoektocht naar een nieuw kabinet. Maar hij heeft als moleculair bioloog ook een lange carrière als wetenschapper achter de rug. In 1999 ontving hij voor zijn wetenschappelijk werk de Spinozaprijs. Na zijn periode als minister keerde Plasterk in 2017 terug naar de wetenschap. In december 2018 richtte hij met twee partners Frame Therapeutics op, gericht op het ontwikkelen van immuuntherapie tegen kanker. Dat werd in juni 2022 verkocht aan de Duitse beursgenoteerde biofarmaceut CureVac. En nu is hij, wederom met twee medeoprichters, de start-up Tzu Cancer Therapeutics begonnen, om zich te specialiseren in circulerende tumorcellen. De naam is een verwijzing naar Sun Tzu (544 - 496 v.Chr.), een Chinese filosoof en militair strateeg. Die deed onder meer de uitspraak: ‘Ken uw vijand en u wint honderd veldslagen’. Plasterk wil geen politieke interviews meer houden, maar hij vertelt graag over zijn nieuwe activiteiten. “We hebben de oorlog tegen kanker nog niet gewonnen, omdat we de vijand onvoldoende kennen.”

Congres Plasterk was vorig jaar op een congres in Italië van de European Association for Cancer Research, waar hij was uitgenodigd om een voordracht te houden. “Ik raakte zeer onder de indruk van de sessie na mij, die ging over circulerende tumorcellen. Dit is de toekomst, dacht ik. Toen ben ik naderhand op de voorzitster ervan afgestapt, een Griekse hoogleraar, om wat vragen te stellen. Zij vertelde dat ze drie maanden later een meeting zouden hebben op een klein eilandje bij Athene. Daar ben ik vervolgens naartoe gegaan.”

Techniek Circulerende tumorcellen (CTC’s), die zich losmaken van de oorspronkelijke tumor en bewegen in de bloedbaan, veroorzaken uitzaaiingen in andere delen van het lichaam. Plasterk: “Deze cellen kun je uit het bloed zuiveren. Dat op zich is natuurlijk al fenomenaal. In het bloed zitten vele miljoenen bloedcellen, en er zijn inmiddels technieken om daar honderden of duizenden tumorcellen uit te vissen. Je kunt ze zo zuiveren dat je uiteindelijk de afzonderlijke tumorcellen ieder in aparte buisjes hebt.”

Borstkanker Als voorbeeld noemt hij een vrouw met borstkanker. De vrouw wordt behandeld, waarbij de tumor chirurgisch wordt weggehaald, met vaak nog een korte chemo en bestraling. Er volgt zo nodig een cosmetische hersteloperatie en dan gaat ze naar huis om haar leven weer op te pakken. “Bij twee van de drie vrouwen komt het nooit meer terug, maar een op de drie krijgt een paar jaar later weer klachten, want de kans op uitzaaiingen is aanzienlijk. Dan is de prognose voor herstel opeens somber. Maar wat blijkt nu: een jaar voordat deze uitzaaiingen worden ontdekt, zijn er al circulerende tumorcellen in het bloed. En dat is een stadium waarin vaak echt wat te behandelen valt.”

Op de eerdergenoemde meeting in Griekenland kreeg hij te maken met vooral twee groepen: mensen die goed waren in het zuiveren van cellen, en aan de andere kant clinici, die kijken wat ze daarmee kunnen voor de patiënt. “Maar daar zit nog een heel vakgebied tussen”, vertelt hij. “En dat doen wij: de cellen moleculair in kaart brengen en het DNA ervan aflezen. Er zit ook RNA (ribonucleïnezuur) in, dat zijn de biologische macromoleculen die actief zijn en genetische informatie tot expressie brengen.”

Het bedrijf Tzu werkt nu aan een zogenaamde kankercatalogus. Hiermee wordt van iedere patiënt met een serie afzonderlijke circulerende tumorcellen het menselijkgenoomproject compleet overgedaan, dus wordt de samenstelling van het DNA én RNA van iedere cel opgehelderd. Wat vroeger honderden miljoenen kostte en jaren duurde, is nu binnen een paar dagen uit te voeren. Plasterk: “Vanwege de enorme hoeveelheid data is het essentieel om alles veilig en efficiënt in de cloud op te slaan. Er liggen ontzettend veel kansen in de bio-informatica, met grote computers die bestanden analyseren. Het gaat erom dat je kunt zeggen: deze serie cellen, dat zijn de bad guys. Die kunnen we uitschakelen met gepersonaliseerde therapie, voordat het kwaad gedaan is. Het zou een bekroning van mijn wetenschappelijke loopbaan betekenen als we met ons bedrijf een wezenlijke bijdrage aan het genezen van kanker kunnen leveren.”