Deze waterstofroute staat nog niet tot achter de komma ingevuld, maar de ingeslagen weg is in ieder geval onomkeerbaar, vertelt Hans van den Berg, CEO en voorzitter van de Raad van Bestuur van Tata Steel Nederland. “Dat we dankzij gebruik van waterstoftechnologie een enorme CO2-reductie kunnen realiseren, is onomstotelijk. Dat is ook in het onafhankelijk haalbaarheidsonderzoek van Roland Berger duidelijk naar voren gekomen. Waar we nu nog op studeren, is hoe we deze zogenaamde Direct Reduced Iron-technologie (DRI) kunnen inzetten om staal te maken op basis van waterstof. We hebben na de investeringen die we dit jaar doen de beste staalwalserijen van Europa, maar we willen nog dieper uit-zoeken wat het betekent als we de huidige hoogovens, waarvoor we kolen als brandstof gebruiken, versneld vervangen door de nieuw DRI-technologie. Vanaf dan maken we ijzer op basis van waterstof in combina-tie met elektrische ovens.”
Tata Steel hoeft in deze ontwikkelingsroute niet volledig zelf de koers uit te stippelen. Ondersteuning bij een dergelijk grootschalig project is onontbeerlijk. En die kwam voorafgaand aan de keuze voor waterstof uit een misschien wat onverwachte hoek: uit die van de vakbond FNV. Even terug in de geschiedenis, naar medio jaren tien. Dat waterstof op termijn als alternatieve energiebron voor kolen zou opkomen, stond voor Tata Steel ook toen al vast. De verwachting bestond toentertijd dat deze technologie pas tegen 2040 beschikbaar zou komen.
In die tussenliggende periode wilde de staalfabriek zich gaan bezighouden met technieken om CO2-uitstoot af te vangen en op te slaan. Het was de vakbond FNV die Hans van den Berg inspireerde om een sprong voorwaarts te maken en direct te kiezen voor de versnelde waterstofroute met het FNV-plan “Groen Staal”.

Toekomstbestendig
Die inspiratie kwam uit de koker van Roel Berghuis, bestuurder FNV Metaal bij Tata Steel. Berghuis is inmiddels met pensioen, zijn plek is ingenomen door opvolger Cihan Lacin. “Dat Tata Steel in eerste instan-tie wilde gaan voor een tussenoplossing was naar ons idee geen duurzame keuze”, vertelt Lacin. “Een tussentijdse oplossing zonder veranderingen in het productieproces geeft het risico van blijvende onrust en onzekerheid. Ook in de context van maatschappelijke en politieke ontwikkelingen is een dergelijke keuze niet toekomstbestendig, evenmin vanuit het gezichtsveld van de werkvloer. Dat is een verantwoordelijkheid die traditioneel na aan ons hart ligt; het vertalen van de zorgen van de werkvlo-er. Wij voelden en voelen de opdracht om Tata Steel te overtuigen dat met de keuze voor waterstof een meer toekomstbestendige koers werd ingeslagen.”

Om goed beslagen ten ijs te komen, bleef het niet alleen bij woorden. FNV clusterde een belangrijke groep wetenschappers en waterstofauteurs samen met oud-direc-teuren van het staalbedrijf in de werk-groep Zeester, die in december 2020 een strategisch plan voor de staalproductie in IJmuiden publiceerde. Het was onder andere dat plan dat een bijdrage leverde aan de heroverweging voor Tata Steel om direct door te stoten naar waterstof als energiealternatief en een nieuwe manier van staal maken.

Was Tata Steel in de jaren vijftig van de vorige eeuw (toen nog Hoogovens) aanjager van de wederopbouw, nu wil de staalfa-brikant zich laten zien als pionier op het vlak van energietransitie. Het bedrijf wil bewijzen dat een gezonde maakindustrie en een welvarende samenleving niet ten koste hoeft gaan van klimaat en natuur. “Uiteindelijk willen we voor 2050 volledig CO2-neutraal zijn, wat niet alleen een rela-tie heeft met de productie van staal, maar ook met logistiek of bouwactiviteiten op eigen terrein. De overstap naar waterstof betekent dat we op een heel andere manier staal gaan maken. Al ver voor 2050 zullen we de grote stappen maken en binnen een aantal jaar zal onze fabriek er anders uit-zien met minder schoorstenen en andere groene fabrieken”, aldus Van den Berg. Deze keuze maakt een aanzienlijke impact op de directe leefomgeving van IJmuiden. Nu de lokale CO2-emissie zal verminderen in combinatie met een beperking van uitstoot van geur, stof en geluid zal de leef- en woonkwaliteit in de omgeving duidelijk verbeteren. Ook daar ligt een link met de verantwoordelijkheid van de FNV, reageert Lacin: “Net als de mensen uit de buurt willen de medewerkers van Tata Steel, die veelal in de nabijheid wonen, ook prettig werken en prettig wonen. Hun belang bij groen staal is dus tweeledig.”

Impact
Nu Tata Steel in een veranderingsproces zit, impliceert dat ook dat de medewerkers te maken krijgen met een omslag in hun werkproces. Van het grootscheeps afvloeien van medewerkers zal geen sprake zijn, verwacht Van den Berg. Bij productie op basis van waterstof zijn de werkzaamheden in grotere mate geautomatiseerd, hetgeen impliceert dat er minder mensen nodig zijn. Gezien het schrikbarend tekort aan technisch geschoold personeel zal er echter eerder een gebrek zijn aan medewerkers dan aan een overschot.

Van den Berg ziet het omslagproces voor medewerkers in ieder geval als kans om onderdeel te worden van een staalbedrijf dat voorop loopt in duurzaamheid. Daarbij benadrukt hij dat Tata Steel beschikt over eigen opleidingsfaciliteiten. Leerlingen die deze Academy bezoeken, verzekeren zich van een direct salaris, een baangarantie en een volledig betaalde beroepsopleiding. “Binnen onze HR-afdeling zijn we inmiddels begonnen met het ontwikkelen van campagnes om personeel te werven die onderdeel willen zijn van onze groene ambities en willen werken in onze toekomstige fabrieken.”Bovendien heeft deze waterstofroute tevens impact op werkgelegenheid in bredere zin. De koerswijziging biedt nieuwe kansen voor de energietransitie in Nederland en het verduurzamen van de maakindustrie. Praktische voorbeelden zijn al te geven, benadrukt Van den Berg. Nu Tata Steel heeft aangegeven uiterlijk in 2030 grootverbruiker te worden van waterstof helpt dat waterstofproducenten bij het opschalen van hun capaciteit. “Bovendien kan deze keuze ook leiden tot tal van nieuwe initiatieven en bedrijvigheid van start ups die gelden als pioniers in de wa-terstofeconomie. Op het Philips-terrein in Eindhoven zie je nu veel high tech-starters, datzelfde scenario kan zich hier ontwikke-len met waterstof-pioniers. In de IJmond zijn we net gestart met de bouw van een innovatiecentrum van Techport. Dat is een samenwerkingsverband van de gemeente Velsen, de provincie Noord Holland, het Nova college en Tata Steel. Daar kunnen we ontwikkelen in ondernemerschap, opleidingen en technologie in de maak- en procesindustrie”

100% recyclebaar

Tata Steel is er klaar voor. De route die is uit-gestippeld staat helder op het netvlies, maar om deze koerswijziging te kunnen realiseren is steun van onder andere landelijk en regio-nale overheid onontbeerlijk. Bovendien is het vergroenen van de staalproductie geen kwestie van knop om, maar een project dat zich uitstrekt over vele jaren. Er zijn tal van pro-jectteams bij betrokken, die werken aan het ontwerpen en testen van nieuwe installaties, bouwactiviteiten en vergunningstrajecten voorbereiden en nadenken over het vermarkten van groen staal. Van den Berg: “Groen geproduceerd staal is duurder dan traditioneel geproduceerd staal. Dat klinkt als bedreiging, tegelijkertijd kom je daar niet meer onderuit. Een gelijk speelveld creëren voor groen staal is dan ook essentieel om versneld over te kunnen. Ook klanten, waaronder autofabri-kanten, eisen steeds nadrukkelijk dat staal op een duurzame wijze wordt geproduceerd. Een elektrische auto met niet duurzaam geprodu-ceerd staat, is toch wat conflicterend.”

Wat tot nu toe onbenoemd bleef, maar wel belangrijk is: staal is het meest hergebruikte materiaal ter wereld. Het is volledig, dus hon-derd procent, recyclebaar. Het kan makkelijk worden teruggewonnen en opnieuw worden ingezet, zonder verlies van kwaliteit. De gemiddelde levensduur van staalproducten is ongeveer 40 jaar. Door de groeiende wereld-bevolking is de vraag naar staal veel groter dan de beschikbaarheid van staalschroot.
“Dit betekent dat we nog steeds nieuw staal moeten produceren. We richten ons daarbij op productie van kwaliteitsstaal, met zo min mogelijk tot geen CO2-uitstoot, met minima-le impact op de omgeving en met inzet van zoveel mogelijk gerecycled materiaal: Schoon, Groen en Circulair!”