Dat het Rijk aardgas uit de gebouwde omgeving wil faseren, komt niet alleen door de aardbevingen in Groningen als gevolg van de gaswinning de afgelopen jaren. Nog belangrijker zijn de landelijke doelstellingen voor duurzame energie, energiebesparing en CO2 reductie en internationale verplichtingen. Zo heeft Nederland zich gecommitteerd aan het Akkoord van Parijs om binnen de 2 ºC klimaatverandering te blijven. Vooral in de gebouwde omgeving valt een grote slag te maken. Ruim veertig procent van de landelijke energievraag komt op conto van woningen en gebouwen, vooral door het gebruik van aardgas. 

Aan de andere kant neemt de toepassing van decentrale en meer duurzame methoden (zoals zonnestroompanelen en batterijen in elektrische auto’s) in combinatie met slimme netten steeds meer toe. Naar verwachting zal tijdens het einde van het Energieakkoord circa een kwart van alle huishoudens van decentrale opwek gebruik maken. Dat biedt volgens Stientje van Veldhoven (D66), tweemaal tot groenste politicus van het jaar uitgeroepen, grote kansen. “We brengen meer comfort in de woning, scheppen meer banen en maken ons minder afhankelijk van andere landen”, aldus Van Veldhoven.

De eerste stappen naar een aardgasloze wijk zijn inmiddels gezet. Zo wordt, dankzij de motie van Van Veldhoven c.s., de verplichting tot aansluiting van nieuwbouwwijken op het aardgasnet bij wet geschrapt en ligt er een nota op hoofdlijnen tot verduurzaming van de woningvoorraad met de gemeenten. Dat geeft de markt meer kans om bijvoorbeeld nul-op-de-meter woningen te realiseren. 

Het blijft echter weerbarstige materie omdat er in de gebouwde omgeving zoveel verschillende eigenaren en zoveel partijen actief zijn. Lokale overheden zijn volgens Van Veldhoven het natuurlijke schakelpunt voor de energietransitie: steden en gemeenten hebben immers het beste zicht op hoe hun wijken duurzaam gerenoveerd kunnen worden. “Burgers willen geen stroom en gas maar warmte en comfort tegen een redelijke prijs. Veel duurzame maatregelen zijn nu nog te duur. Voor kostprijsreductie moeten we keihard op schaalgrootte, standarisatie, goede concepten en gemeentelijke regie inzetten”, meent Van Veldhoven. 

Aardgasloze wijken, elektrisch vervoer en slimme netten is een gouden trio. Duurzame bronnen kennen van nature een wisselend aanbod dat in toenemende mate zal moeten worden opgeslagen. Nu nog gebeurt dat gratis op het publieke net, met steeds vaker lokale overbelasting. Van Veldhoven pleit er voor dat netbeheerders hun taak – stabiliteit op het net - flexibeler mogen invullen. “Ga je nieuwe kabels aanleggen of zorg je voor stroomopslag? Dat laatste is soms goedkoper. Daarvoor moeten we de gaswet aanpassen zodat opslag waarde krijgt. Als we vraag en aanbod van energie nauwkeurig en flexibel op elkaar afstemmen, beperken we de totale investeringen die voor de energietransitie noodzakelijk zijn”, zegt ze.

Eén van de marktpartijen die zich met de koppeling tussen opslag in (auto)batterijen en zonnepanelen bezig houdt, is het Utrechtse Lomboxnet. Met meer dan een dozijn laadpalen in de wijk worden systemen geladen en ontladen.

“Wat je ziet is dat de groei van zonnepanelen in Duitsland en Spanje bijna tot stilstand is gekomen”, zegt Robin Berg, initiatiefnemer van Lomboxnet, “door pieken die zonne-energie op het publieke net veroorzaakt. Zo waren pieken in de provincie Groningen dusdanig hoog dat delen van zonnestroomsystemen werden afgeschakeld. Opvang en afgifte van stroom in batterijen is nu nog niet rond te rekenen maar wel de meest logische oplossing om pieken op te vangen.”

Volgens Berg komt er een massamarkt voor electrisch vervoer aan. “Full electric begint nu al sommige hybride modellen te verdringen. Tesla 3 komt op de markt waardoor de opslagcapaciteit bij 20.000 auto’s in Nederland -verdubbelt. Wij hebben nu de kans om bij de afbouw van de salderingsregeling een verbruikssubsidie in te voeren. Zo ontstaat een verdienmodel voor energieopslag. Dat biedt de netbeheerder meer flexibiliteit op lokaal niveau, flexibiliteit die bij marktpartijen kan worden ingekocht. Dat valt volledig binnen haar taak om het publieke net betaalbaar te houden.”