Olof van der Gaag, directeur van de NVDE (Nederlandse Vereniging Duurzame Energie), vergelijkt deze en vorige regeringen met een leerling die in mei nog een vier staat en toch over hoopt te gaan. “Waar Scandinavische landen hun duurzame energiedoelen allang hebben bereikt, bungelt ons land onderaan’, zegt hij. “Enkel Malta en Luxemburg scoren slechter. Volgens recente cijfers van PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) moet ons land flink een tandje bijzetten, willen we 14% duurzame energie en 25% CO2 reductie volgend jaar halen.”

De vraag stellen, is ‘m met een pakket maatregelen beantwoorden, een pakket dat volgens de NVDE in vier categorieën uiteenvalt. Van der Gaag: “isolatie en energiebesparing zijn vergeten onderwerpen. Door meer energie te besparen, wordt het aandeel duurzame energie vergroot. Het mes snijdt aan twee kanten. Wie niet gebruikt, hoeft niet te betalen terwijl minder energieverbruik tot een groter aandeel duurzame energie leidt. We zullen wel alle duurzame opties moeten inzetten, van wind op zee en op land, meer zonne-energie, biomassa en geothermie.”

Volgens de NVDE directeur is wind op zee een echte ‘klimaatknaller’. “Jaarlijks komt er één Gigawatt op de Noordzee bij, goed voor het elektriciteitsverbruik van anderhalf miljoen huishoudens. Binnen vijf jaar zijn die windparken op zee 71% goedkoper geworden. Dat laatste tender was zonder financiële bijdrage van het Rijk (kosten als kabels en verdeelstations komen nog steeds voor rekening van de landelijke netbeheerder, maar dat gebeurt ook voor centrales op land TZ). Bovendien, op ons deel van de Noordzee ligt drie keer zoveel oppervlakte als Nederland.”

Met alleen wind op zee redden we het niet, weet ook Van der Gaag. “In 2030 is 70% van onze stroomvraag uit zon en wind afkomstig”, vervolgt hij. “Dat is een groei van ruim een factor vijf. Wind op zee is beslist onvoldoende. We hebben ook zon en wind op land nodig. – en manieren om voor elektriciteit te zorgen als zon en wind tekort schieten. Lokale omstandigheden worden cruciaal voor aardgasloze wijken. We zullen de energietransitie per regio, gemeente, wijk en zelfs per woning moeten bekijken.”

In dat maatwerk hebben gemeenten volgens de NVDE een leidende rol. De directeur: “Zij zijn de schakel tussen bewoners en duurzame technologieën. Samen met het IPO en de waterschappen ontwikkelt VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) daarom een groot aantal regio- en deelregioplannen om in kaart te brengen waar de kansen voor aardgasloze wijken en CO2 neutrale woningen liggen.”

Cruciaal is dat omwonenden meeprofiteren van de energietransitie. Dat kan op uiteenlopende manieren, van een bedrag per Megawatt via een omgevingsfonds tot procesparticipatie of een aandeel in een energiecoöperatie. Van der Gaag: “De transitie moet zich verbreden en versnellen, niet alleen grootschalige wind- en zonneparken maar ook deelauto’s en elektrische voertuigen. Ook sociaal zullen we dat zo makkelijk mogelijk moeten maken. Met een ontwikkelfonds voor energiecoöperaties staan we beter in de startblokken. Zelf opwekken is net zo leuk als groenten uit je eigen moestuin halen. Binnenkort hebben een miljoen huishoudens PV panelen.”

Jaap Baarsma beaamt de noodzaak tot versnelling. Hij is voorzitter van Holland Solar, de vereniging die de belangen van de zonne-energiesector behartigt. Holland Solar, opgericht in 1983, werkt dan ook nauw samen met het veel jongere NVDE. 

“PV in de gebouwde omgeving heeft de laatste tijd een grote groei doorgemaakt”, zegt Baarsma. “Ondanks minder subsidies is er vorig jaar ruim 450 MWp bij de huishoudens bijgeplaatst. Ook de grotere projecten gaan nu hard. Prijsdalingen tot wel 25% jagen de groei aan. Tevens zien steeds meer bedrijven de voordelen van PV in. We zijn wel verplicht: willen we circa 30% van het verbruik elektrisch maken, dan moet in 2050 200 à 300 GigaWatt uit PV komen.”

Draagvlak is, zoals de NVDE eerder al stelde, doorslaggevend voor het behalen van die doelstellingen. “Dat betekent ruimte maken voor PV op zowel onze daken als op de grond”, zegt hij. “Gemeenten zullen gezamenlijk zoveel mogelijk de potentie van grotere daken moeten benutten. Dat geeft het minste last, de infrastructuur ligt er immers al.”

Invoeding in het net baart Holland Solar zorgen. Na de noordelijke provincies kunnen nu ook andere regio’s hun zonnestroom steeds minder of niet op het net kwijt. TenneT, de landelijke netbeheerder die ook in delen van Duitsland opereert, heeft enkele jaren geleden veel regionale hoogspanningsnetten overgenomen. “TenneT beweert dat het de aanjager voor duurzame elektriciteit in Duitsland is maar hier voelt het zich overvallen door het aanbod zonnestroom’, licht Baarsma toe. “In vrijwel alle gevallen gaat het hoogspanningsnetten die duurzame stroom niet kunnen transporteren. Aansluitingen op het net en private netten moeten makkelijker worden.”

Balanshandhaving – vraag en aanbod van stroom moeten altijd in evenwicht zijn – hoeft niet onmiddellijk tot de aanleg van zwaardere netten te leiden. Volgens Baarsma zijn elektrische auto’s met PV een gouden combinatie. “Als in 2030 25% van het vervoer elektrisch is geworden, hebben we een gigantische batterij van één TerraWatt die als energieopslag kan dienen. We zullen naar een ‘smart grid’ moeten toegroeien waarin opslagmogelijkheden de steeds grotere pieken aan duurzaam aanbod afvlakken.”

Holland Solar is zich wel bewust dat energieopslag op dit moment nog in de kinderschoenen staat en netbeheerders binnen de huidige regelgeving niet in elektriciteit mogen handelen. Hoewel enkele marktpartijen daarmee al bezig zijn, is ‘stand alone’ opslag relatief duur terwijl de salderingsregeling niet meehelpt (bij salderen wordt het publieke net als gratis opslag gebruikt TZ). 

Holland Solar en de NWEA (Nederlandse WindEnergie Associatie) hebben daarom recent een werkgroep in het leven geroepen waarin de kansen voor balanshandhaving worden onderzocht en in hoeverre de overheid de regelgeving zou kunnen aanpassen. Baarsma: “elke keer zullen we moeten kijken naar lokale omstandigheden om vraag en aanbod in evenwicht te brengen. Als dat aan het eind van de lijn in evenwicht is, hoeven er ook minder kabels te worden gelegd. PV in de gebouwde omgeving – bij huiseigenaren en huurders – is een voorwaarde tot een meer democratische energievoorziening.”