Voordat het fenomeen recycling van matrassen zijn intrede deed, nu ongeveer tien jaar geleden, belandden vrijwel alle afgedankte matrassen in de verbrandingsoven. Dat wil zeggen: in
Nederland. In veel landen om ons heen kwamen exemplaren bovendien te liggen op de vuilstort. In die context is de keuze voor verbranden misschien de minst kwalijke alternatieven, zeker als er sprake is van een vorm van warmteterugwinning, maar toch zit er bij het verbranden van matrassen wel een probleem. Afvalverbrandingsinstallaties werken optimaal wanneer de calorische waarde van afval rond de negen megajoule per kilo bedraagt. De calorische waarde van matrassen kan echter oplopen tot 30 megajoule per ton, dus ruim drie keer zoveel. Daarmee is het niet ondenkbaar dat rookgasinstallaties schade kunnen oplopen. Sterker nog, het gaat zelfs om aanzienlijke schade tot maar liefst 600 euro per ton afval. 

De urgentie om te komen tot een alternatief werd in de loop der jaren steeds duidelijker. Niet in de laatste plaats omdat er een enorme hoeveelheid oude matrassen ontstond die tijdelijk werd opgeslagen omdat verbrandingskosten zo hoog waren. Het goede nieuws is: dat alternatief heeft zich tien jaar geleden aangediend en maakt nu een forse groei door. 

Ruud Kortink, één van de Nederlandse specialisten als het aankomt op matrasrecycling, vertelt dat hij circa een decennium terug één van de initiatiefnemers was op dit gebied. In eerste instantie gebeurde dat redelijk kleinschalig, met het terugwinnen van vijf matrasonderdelen. Nu staat de teller inmiddels op 20 verschillende materialen, de ambitie bestaat om toe te groeien naar 26 grondstoffen. Ruud: “Ik vroeg laatst nog aan een ter zake kundige ingenieur: ‘Als je niet één, maar 100 matrassen neemt, over hoeveel verschillende grondstoffen praat je dan?’ Voorzichtige inschatting van hem was dat het dan gaat om circa 150 verschillende matrasonderdelen. We hebben dus nog een lange weg te gaan.”

Succes op matrassenfront heeft een duidelijk volumeaspect. Eén matras ter recycling aanbrengen, heeft weinig impact. Het recyclen van tienduizenden of zelfs honderdduizenden matrassen op jaarbasis genereert wel voldoende grondstofaanbod om afnemers te interesseren. “Wat veel mensen niet weten, is dat in veel matrassen een laagje kokos als drukverdeler is verwerkt. Als je enkele tienduizenden matrassen per jaar verwerkt, dan levert dat aan het einde van het recycletraject misschien twee zakken kokos op. Dat is niet echt bere-interessant. Verwerk je honderdduizenden matrassen per jaar, dan win je een volume kokos dat voor afnemers wel de moeite waard is”, vertelt Ruud, die daar nog aan toevoegt dat hij rechtstreekse afspreken heeft met Tata Steel om de teruggewonnen metaalonderdelen voor recycling aan te bieden. “Met het recyclen van honderdduizenden matrassen win je een dusdanige hoeveelheid metalen terug dat zelfs een partij als Tata Steel interesse voor afname toont.”

Het teruggewonnen staal dat voor verwerking wordt aangeboden, komt terecht in de smelterij om later bijvoorbeeld als auto-onderdeel verwerkt te worden. De rest van de matrasonderdelen, waar matrasschuim het grootste deel van vormt, wordt verwerkt tot veelal verpakkingen, isolatie- of dempingsmateriaal. “Denk dan aan judomatten, yogamatjes of koeienmatrassen bijvoorbeeld. 95 procent van het materiaal wordt nuttig toegepast, 83 procent daarvan wordt hoogwaardig gerecycled tot nieuwe producten.”

Wat België in deze context voor heeft op Nederland is dat in Vlaanderen een recycleplicht bestaat voor oude matrassen. Nederland gaat ook die richting op, zij het in kleine stapjes. Ook dit land kent een systeem om recycling te stimuleren. Dat is een vrijwillige regeling, waarbij in stapjes tot 2028 de bijdrage voor recycling naar 75 percent wordt verhoogd. Of dat vorm moet krijgen in een producentenverplichting tot terugname is echter de vraag. “Bij een huisontruiming, ook van overleden personen, komen matrassen tevoorschijn met een historie van meer dan tientallen jaren. Je kunt moeilijk een matrassenfabrikant opzadelen met de plicht om een oud matras in te nemen uit de periode dat de leverancier nog niet eens bestond.”

Dat misschien dus niet, maar wel bestaat de verwachting dat we uiteindelijk toegroeien naar een wereld die bestaat uit een 100 procent aanbod van circulaire matrassen. Technieken veranderen: mechanische recycling krijgt almaar vaker gezelschap van nieuwe vormen van chemische recycling, terwijl het aanbod van oude matrassen zodanig sterk is gegroeid dat er nieuwe omzetkansen ontstaan. “Waar nog wel een verantwoordelijkheid ligt, is bij de vuilophaaldiensten van grote steden. In veel grote gemeentes is het gebruikelijk dat grofvuil aan de kant van de weg wordt gezet. Om een matras goed te kunnen recyclen, is het van belang om deze snel en dus zo min mogelijk vervuild op te halen. Als een matras lang op straat ligt, dan raakt deze vervuild en neemt ook de kans op schimmel toe. Dat is niet bepaald een stimulans om tot een goed recycleproces te komen.”