Nitric oxide, oxytocine, dopamine, serotonine, endorfine. En dan ook nog BDNF, Brain Derived Neurotrophic Factor. Dat sporten doet nogal wat me je. Wie Erik Scherder al langer volgt, weet de kern van zijn betoog: sport, sport, sport. “Maar”, zo begint hij het gesprek, “ik wil wel gelijk een nuance aanbrengen: het gaat om bewegen én sporten. Dat onderscheid maak ik graag in deze tijd, want je kan dan wel niet sporten na vijf uur, je kan wel de hele dag bewegen.” En ook al heb je niks met sporten, bewegen kan iedereen. En dat is ontzettend belangrijk volgens hoogleraar neuropsychologie die verbonden is aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, omdat we volgens hem niet in één pandemie leven, maar twee. “Mensen denken dat we in een pandemie zitten sinds anderhalf jaar, maar we zitten al sinds 2012 in een pandemie, de Physical Inactivity pandemie. Dat is een officiële pandemie, uitgeroepen door de World Health Organisation, niks anders dan de huidige coronapandemie qua impact. Ruim vijf miljoen mensen overlijden per jaar aan ziekten gerelateerd aan inactiviteit, aan zitten. Dat is nogal wat.” Volgens Scherder is bewegen en sporten dus niet iets waarvan je moet denken: ach, ik heb niks beters te doen, laat ik eens bewegen. “Nee, het is een essentieel onderdeel van onze gezondheid. Alle studies daarover zijn kraakhelder, maar toch doen we het niet. Onbegrijpelijk toch? Bewegen is niet alleen voor je hersenen, maar voor je totale gezondheid van belang.”

Waarom doen we dat dan niet, als dat bewijs er ligt? Het ligt niet aan uw overredingskrachten. 

“Tja. Ik heb het antwoord niet. Met onder andere Louis van Gaal, Sabine Wiegmans, Epke Zonderland, Bas van der Goor en Joop Alberda hebben we een manifest geschreven en daarmee zijn we aan tafel gekomen in Den Haag. Dat was in mei 2020. We hebben gezegd: ‘Mensen, dit kan zo niet langer, Nederland moet in beweging komen. Er werd ons gezegd dat er iconische maatregelen zouden komen om het voor elkaar te boksen. Een jaar lang hebben we gepraat. En weet je wat onze iconische voorstellen waren? Zorg dat kinderen overdag op school meer bewegen en zorg dat je werkgevers helpt om ervoor te zorgen dat mensen die thuiswerken de gelegenheid hebben om te bewegen. Er is niks gebeurd.”

Dat is toch vreemd: het zou helpen bij twee pandemieën tegelijk.

“Ik vind het inderdaad heel gek. Dat je als regering in een uitzonderlijke periode waarin uitzonderlijke dingen gebeuren, je dit soort dingen niet mee wil nemen. Alles moet veranderen, maar iets dat aantoonbaar helpt, niet. Dan denk ik: ja, dag.”

Faalt de regering al langer? Het is nou niet zo dat het sporten en bewegen het afgelopen decennium ontzettend gestimuleerd is, toch?

“Nou, het wordt wel gestimuleerd, maar waarom het niet lukt, is omdat de verschillende sectoren niet samenwerken. Iedere sector roept: bewegen, dat is de sportafdeling. Daarom is het zo ontzettend verdrietig dat de regering deze crisis niet heeft aangepakt om dit te veranderen. Want nu zaten we wel met allerlei sectoren aan tafel, het was fantastisch: Sociale Zaken, Financiën, Onderwijs, Infrastructuur, iedereen was er. Wat kwam eruit? Een brief met onze plannen voor 2040. Ik heb toen gezegd: ‘U wilt toch niet een hele generatie opofferen?’ Ik heb mijn naam onder die brief laten weghalen. Ik kan me daar zo over opwinden.”

In hoeverre bloedt uw hart als er vanwege de coronacrisis wederom een maatregel wordt getroffen die het sporten bemoeilijkt?

“Ja, daar bloedt mijn hart zeker van. Maar wat ik niet doe, is tegen die maatregel ageren, want ik ken de hele achtergrond niet. Ik weet niet wat hun beslissingen hebben gedreven. Ik kan wel tegen de overheid zeggen: ‘Ok, dat zijn de maatregelen, maar geef dan ook een dwingend advies af om overdag wel te bewegen’. Ze zeggen wat er niet mag, maar niet wat er wel mag. Maar ze zijn bang dat ze mensen betuttelen. Zo zonde. Wees gewoon positief, zeg wat er kan.”

Is preventie door te bewegen de weg naar een gezonde toekomst?

“Nee, ik denk namelijk dat je het woord preventie moet vervangen door gezondheidsbescherming. En dat maakt heel veel verschil, want preventie is vrijblijvend maar bij gezondheidsbescherming wordt het een plicht van de regering. Dan zeg je: we hebben als overheid een taak om jullie te beschermen. Dan zeg je bijvoorbeeld: je moet op scholen verplicht bewegen tussen lessen door. Op de werkvloer is dat moeilijker te verplichten, maar je kan het wel dwingend adviseren. En bedrijven hebben er iets aan hè: meer focus als mensen wel zitten, minder burn-out, minder ziekteverzuim. De voordelen zijn te talrijk om op te noemen.”

Kunt u het nog eens in vijf zinnen uitleggen wat er in je lichaam nou gebeurt als je beweegt?

“Als je beweegt, doet je hart het beter en je hart pompt het bloed ook naar je brein. In dat brein zitten twee soorten stoffen: grijs en wit, waarbij de grijze stof de hersengebieden zijn en de witte de verbindingen. Hoe hoger de kwaliteit van de witte stof, des te sneller de signalen heen en weer gaan tussen de twee gebieden. Die witte stof is daarvoor afhankelijk van doorbloeding. Dat is één gevolg van bewegen.”

Maar er is meer?

“Zeker. Een tweede gevolg is de BDNF die u aan het begin noemde, dat is een voorbeeld van neurotrofines en die zorgen voor voeding van neurotransmitters. Dus als je heel veel signalen heen en weer wilt sturen, heb je die nodig, en door te bewegen worden die aangemaakt. Daarnaast zorgt bewegen ook voor verdeling van je afweerstoffen via een betere bloedsomloop. Zo voorkom je dat bepaalde afweercellen geen toevoer krijgen, en simpel gezegd, alleen komen te staan. Dus bewegen zorgt voor een sterker afweersysteem. Een argument dat de mensen moet aanspreken in deze tijden van de tweede gezondheidscrisis, de coronacrisis.”

Maar juist nu, wanneer de nood het hoogst is, bewegen we nog niet genoeg.

“Precies. En het vervelende is dat deze inactiviteitspandemie de huidige pandemie versterkt. Onze bloedvaten hebben een binnenwand en die vormt een barrière om de virussen die door het bloed stromen tegen te houden. Die virussen willen zich namelijk heel graag in die binnenwand nestelen. Nu is het zo dat door inactiviteit en overgewicht die barrière afbrokkelt, zodat corona zich kan nestelen en door het lichaam wordt verspreid door de brokstukken van de binnenwand. Die brokstukken gaan vastzitten in de dunste, fijnste vaatjes, de haarvaatjes. En waar zitten die? In uw longen, darmen en hersenen. Door te bewegen kunnen we dit tegengaan. Waarom we dat niet doen? Nogmaals: ik heb het antwoord helaas niet.”