Bewegen is goed voor de mens. Dat weten we. Maar wat is het effect van bewegen op onze hersenen? Die vraag heeft professor Erik Scherder tot zijn levenswerk gemaakt. Aan de Vrije Universiteit van Amsterdam geeft hij leiding aan het onderzoeksprogramma neuropsychologie van neurodegeneratieve ziekten, zoals dementie. In 2016 ontving hij de Betto Deelmanprijs voor zijn uitzonderlijke verdiensten als neuropsycholoog en zijn bijdrage aan het vakgebied van de neuropsychologie. Zijn hele leven staat in het teken van onderzoek naar onze hersenen en de rol die bewegen speelt. Hij gaat bij DWDD zelfs op tafel staan als hij daarmee mensen kan overtuigen van de winst van wél bewegen. “Bij zo’n programma kan ik miljoenen mensen bereiken, dat is fantastisch!”

Als we allemaal gaan bewegen krijgen we geen dementie?

“Zo simpel is het niet, ook erfelijkheid en aanleg spelen een rol. En we kennen allemaal mensen die hun hele leven actief waren en toch de ziekte van Alzheimer kregen. Het gaat altijd over groepen van mensen. Maar onderzoek heeft aangetoond dat er een relatie is tussen bewegen en geheugen, wanneer je fysiek inzakt, zakt je brein ook een beetje in.”

Wat is het belang van uw onderzoek?

“Neurologisch onderzoek kan het leven van mensen verbeteren. Zo weten we dat de prefrontale cortex voor remming zorgt. Het bepaalt wat er wel en niet belangrijk is, anders gezegd, wat je geheugen wel of niet onthoudt. Alles onthouden is niet mogelijk, er moeten keuzes gemaakt worden. Dus zonder remming geen geheugen. Bij mensen met dementie werkt die remming niet (zo goed) meer, ze hebben daardoor een heel kwetsbaar geheugen, waardoor ook veel verwarring kan ontstaan. Bewegen kan hier een positief effect op hebben. Dat is toch geweldig!”

Hoe werkt dat?

“De prefrontale cortex, is het deel dat het laatste klaar is en het eerst achteruitgaat. Last in, first out. De eerste 25 jaar zijn de hersenen nog volop in ontwikkeling. Als je je dan veel inspant maakt dat het brein complexer en rijker en bouw je cognitieve reserves op die je een tijdje tegen mogelijke ouderdomsziekten als dementie en geheugenverlies kunnen beschermen.”

Dat zit dan wel goed in Nederland. Ik zie overal waar ik kijk mensen bewegen. Van jong tot oud.

“We zijn de afgelopen tien jaar steeds minder gaan bewegen. De beweegnorm is dertig minuten, aaneengesloten, matig intensief bewegen, zeven dagen per week, tenminste als je een positieve invloed wilt uitoefenen op je hersenfuncties.

In Nederland haalt slechts 40 procent van de bevolking dit. Het is zorgwekkend dat dus 60 procent van de bevolking niet voldoende beweegt. En als je kijkt naar bejaarden- en verpleeghuizen, is dat nog veel erger. In 75 procent van de verzorghuizen en 90 procent van de verpleeghuizen zijn mensen inactief. Bedenk wat het effect hiervan op de hersenen is. Overigens zijn er echt wel zorginstanties die wél in staat zijn om het echt goed te doen, maar helaas geldt dat niet voor iedere organisatie.”

Wat kunnen we hieraan doen?

“We moeten anders naar onze zorg kijken. Er komen steeds meer ouderen bij en ze moeten steeds langer thuis blijven wonen. Het wordt dan heel moeilijk om mensen te stimuleren om te gaan bewegen. En als mensen naar een verpleeghuis gaan, is hun aanpassingsvermogen zodanig achteruit gegaan, dat ze daar niet meer kunnen wennen. Geen prettige manier om oud te worden. Ik pleit voor huizen waar ouderen terecht kunnen voordat ze ernstig dement zijn. Een beginnend dementie patiënt kan nog wennen aan een nieuwe omgeving. Een fijn huis waar ook de partner op een goede manier kan wonen. Een plek waar mensen met de nodige ondersteuning een vol en verrijkt leven kunnen leiden. Waar ze nog kunnen wennen aan de nieuwe omgeving en voldoende gestimuleerd worden om te bewegen.”

Hoe kunnen we gezonder oud worden?

“Laten we eens kritisch kijken naar de manier waarop onze kinderen nu opgroeien. Gezond oud worden begint in de jeugd. Dus geef het goede voorbeeld. Een verrijkte omgeving in het onderwijs heeft een positief effect op je brein. Verrijkt wil zeggen dat er verschillende zintuigelijke prikkels tegelijkertijd zijn. De hersenen moeten constant worden uitgedaagd en er moeten onzekere factoren zijn waardoor het spannend wordt. Sporten leidt altijd tot nieuwe ervaringen. Muziek heeft een positief effect op de verbinding tussen de verschillende gebieden in het brein. Tussen taalgebieden, het geheugen, de motorische gebieden en tussen de gebieden waar betekenis wordt gegeven aan zintuiglijke prikkels. Hoe beter de verbinding, hoe slimmer je wordt. Als je dan bedenkt dat gymnastiek en muziekonderwijs bijna volledig zijn wegbezuinigd…”

Wat kunnen we zelf doen?

“Fysiek en cognitief actiever zijn. De digitale wereld maakt ons lui. We kennen geen telefoonnummers meer, gaan niet langs maar sturen een smsje en nemen de lift in plaats van de trap. Fysieke uitdaging is goed voor het brein. De prognose is dat er bij een actieve levensstijl wereldwijd in 2050 8,8 tot 14,6 miljoen minder Alzheimer patiënten zijn. Oorzaak? Het verlagen van de risicofactoren. Iets om over na te denken. De overheid zou hierin een rol kunnen spelen. Dat er niet meer in openbare ruimtes wordt gerookt, komt niet omdat rokers zo graag buiten staan. Maar omdat de overheid het heeft verboden. Misschien kan de overheid een beetje meeduwen?”