Wat kosten betreft staan hersenziekten namelijk op nummer één in de ziekenzorg, zo stelt hersenonderzoeker professor Dick Swaab. “Onze hersenen zitten moleculair enorm ingewikkeld in elkaar en zijn voortdurend in ontwikkeling. Eigenlijk is het bijna een wonder dat er nog mensen zijn die geen last krijgen van een hersenziekte.”

Het is daarom belangrijk dat hier meer onderzoek naar gedaan wordt. “Zeker dementie en de meest voorkomende vorm hiervan, de ziekte van Alzheimer, komen steeds vaker voor door de toenemende vergrijzing”, vertelt promovendus Luuk de Vries, die onderzoek doet naar alzheimer. “Het is een enorm ingewikkelde ziekte en er is de afgelopen vijftien jaar dan ook geen nieuwe medicatie op de markt gekomen. We doen daarom steeds meer onderzoek naar het voorkomen van alzheimer en beschermende factoren.”

Zo werd door veelvuldig onderzoek onder andere een link gevonden tussen het stimuleren van de hersenen en het voorkomen van alzheimer. “Als je een hoog IQ hebt en bijvoorbeeld een baan die mentaal uitdagend is, dan kan dat beschermend werken tegen de ziekte van Alzheimer en de diagnose uitstellen”, vertelt De Vries. “Mentale en fysieke activiteit kunnen helpen je hersenen gezond te houden.”

Het lastige aan de ziekte van Alzheimer is echter dat deze zich bij iedereen anders uit. “Er zijn zelfs mensen die veel hersenschade hebben van de ziekte van Alzheimer, zonder dat deze ziekte zich bij leven geuit heeft”, stelt De Vries. “Bij onderzoek in de hersenen van deze mensen zag men een ophoping van eiwitten die vaak leidt tot geheugenverlies bij de ziekte van Alzheimer. Waarom deze mensen klachtenvrij bleven was nog onbekend, dus daar doen we momenteel onderzoek naar. We kijken welke mechanismen er meer of minder actief zijn om te zien of men zich beter kan beschermen tegen de ziekte van Alzheimer. Als we dit kunnen achterhalen kunnen we op den duur hopelijk een medicijn ontwikkelen dat deze mechanismen activeert, zodat men met een gezond brein oud kan worden.”

Daarnaast wordt er ook onderzoek gedaan naar het feit dat vrouwen vaker alzheimer krijgen dan mannen. “Dat is in de eerste plaats omdat vrouwen ouder worden”, stelt Swaab. “Maar het is ook zo dat alzheimer bij vrouwen eerder begint en dat zij het vaker krijgen. Er werd lang gedacht dat het wegvallen van vrouwelijke hormonen tijdens de overgang hier een oorzaak voor was, maar zo simpel blijkt het helaas niet te zijn. Er zijn veel meer factoren die meespelen, waaronder ook de genetische achtergrond.”

Andere onderzoeken die nu lopen zijn onder andere het onderzoek naar depressie en suïcide, en het onderzoek naar de ziekte van Parkinson. “Er zijn allerlei verschillende vormen van depressie en ook hier geldt dat niet precies duidelijk is wat de moleculaire achtergrond is”, stelt Swaab. “Zo’n vijftig procent van de depressies kan behandeld worden, maar niet iedereen reageert goed op dezelfde medicijnen. Bovendien blijf je altijd kwetsbaar voor depressies omdat het stress-systeem van iemand met aanleg voor depressie sterker getriggerd wordt door problemen in de omgeving. Binnen de groep van verschillende depressies heb je dan weer mensen die tot zelfdoding overgaan of hier plannen voor hebben, maar ook anderen die dat niet hebben. Daar komen weer andere moleculaire verschillen in beeld. Het is belangrijk dat we deze verschillen leren doorgronden.”

Bij parkinson wordt momenteel gekeken naar de rol van steuncellen in de hersenen, vertelt Swaab. “Deze cellen, gliacellen genaamd, werden lange tijd slechts gezien als cellen die de zenuwcellen ondersteunden, maar ze blijken juist heel actief betrokken bij alle processen. Bij parkinson is de microglia heel actief en dat onderhoudt het proces van aftakeling van hersencellen. Onlangs werd bij proefdieren vastgesteld dat de ziekte in het parkinson model gestopt kan worden als je deze cellen afremt. De vraag is nu of we dit ook naar de kliniek kunnen brengen waarvoor we dit mechanisme eerst op menselijk hersenweefsel moeten testen.”

Om kosten te drukken in de gezondheidzorg en het lijden van patiënten te besparen is het van groot belang dat we onderzoek naar hersenziekten blijven stimuleren, aldus Swaab. “Het betreft uiteindelijk ook je persoonlijkheid. Je kunt allerlei organen missen zonder dat jij een ander persoon wordt, maar als je één klein gaatje hebt op de verkeerde plek in je hersenen word je een compleet ander mens. Daar zou eigenlijk nog veel meer aandacht voor moeten zijn.”