Net zoals voor het online shoppen, het online vergaderen en het thuiswerken, zorgde de coronacrisis ook voor de digitale zorg voor een enorme hausse. Wat aanhangers van digitale zorg al jaren probeerden te bewerkstelligen, online consulten, moest nu wel. Alleen als het echt niet anders kon, gingen consulten fysiek. Een blijvertje, zou je denken. Want waarom fysiek naar de dokter gaan voor een verkoudheid, terwijl het ook vanuit huis achter je scherm kan? De werkelijkheid blijkt anders. Want wie denkt dat online consulten nu de norm zijn, heeft het volgens Lea Bouwmeester, voorzitter van de redactieraad van ICT&HEALTH, mis. “Na corona veerden de consulten vorig jaar zomer snel terug naar de spreekkamer, zo zit het nog steeds in het systeem.” Toch denkt Bouwmeester niet dat we terug bij af zijn. “De voordelen en nieuwe kansen die digitale zorg bieden zijn bij veel zorgprofessionals en hun organisaties nu wel bekend. Organisaties hebben gezien dat digitale zorg veel kan brengen en denken nu serieus na over de vraag: hoe gaan we ervoor dat digitale zorg onderdeel wordt van het nieuwe normaal? Die zoektocht is nu gaande. En er zijn steeds meer voorbeelden waar digitale zorg samenwerking bevordert, zoals bij het OLVG met het ouderenzorg Cordaan en het Antonius ziekenhuis met ZorgSpectrum. 

Wat zijn daarbij de grootste uitdagingen?

“Naast de benodigde verander- en digitale vaardigheden van mensen en professionals, is er meer ruimte nodig voor samenwerking rondom de vraag van de patiënt. En nog een groot onderbelicht vraagstuk, namelijk ransomware. Dat is een groot gevaar voor alle bedrijven, maar zeker voor de zorg. Want als daar iets stilgelegd wordt, dan kunnen er in het ergste geval doden vallen. Zo hard is het. Dus de grootste uitdaging voor digitale zorg is dat het veilig moet. Daarnaast is betrouwbaarheid een belangrijke uitdaging. Want apps om je hartslag of je bloedsuikerspiegel te meten en door te geven aan je dokter kunnen hartstikke handig zijn, maar als de gegevens niet kloppen, dan kan dit wederom levensgevaarlijk zijn. Dus ja, er kan veel, er gebeurt veel goeds, maar voorzichtigheid is geboden, want digitale zorg moet wel betrouwbaar zijn in de beschikbaarheid. 

Hoe gaan we die veiligheid en betrouwbaarheid waarborgen?

“Dat vraagt extreme beveiliging vanuit de systeemkant bij de zorgaanbieders en samenwerkingspartners. Ik zou daar maximale nationale aandacht voor willen hebben. Hoe kunnen we dat nou over de domeinen heen, dus zorgbreed, voor elkaar krijgen. Dat kan volgens mij alleen maar door een grote gezamenlijke aanpak. En dat moet ook, want we zitten midden in een digitale transformatie. De kwaliteit van zorg vraagt om samenwerking in een keten rondom een mens heen. En veiligheid vraagt dezelfde ketensamenwerking.” 

Maar is het niet zo dat de cybercrimineel altijd een stapje voor is?

“Nog wel, dat is onze uitdaging, maar het feit dat je voorbereid bent, dat je een lokaal, regionaal of misschien zelfs landelijk plan uit de kast kan trekken als het gebeurt, kan heel veel uitmaken. En je kunt allerlei preventieve maatregelen nemen: scenario’s uitdenken, noodplannen maken. Hoe dan ook: we moeten die digitale zorg schokbestendig maken. Pas dan hebben we de rust en de relatieve zekerheid om door te blijven bouwen aan de digitalisering die zoveel kansen biedt.”

Hoe krijgen we dat voor elkaar?

“We kunnen ongelooflijk veel, maar we moeten het echt samen doen. Als één schakel in de keten niet meedoet, dan gaat het niet werken, dan gaat het niet vliegen. We moeten alle perspectieven in beeld hebben, naast elkaar zetten en dan kijken in welke volgorde we het kunnen aanpakken. En dat geldt niet alleen voor de veiligheid, dat geldt voor alles in de digitale zorg. De hele keten moet mee, pas dan wordt het een succes.”

Zijn artsen die niet alle digitale toepassingen gebruiken eigenlijk zo langzamerhand niet laakbaar?

“Laakbaar vind ik een groot woord, maar wat ik wel interessant vind is de oproep van de Patiëntenfederatie Nederland en Zorgverzekeraars Nederland die pleiten voor het keuzerecht op digitale zorg. Zij zeggen: zorg als dokter en zorgprofessional dat je een fysiek aanbod hebt, maar als mensen bijvoorbeeld een consult online willen, dan moet die mogelijkheid actief geboden worden. Daar moet het gesprek over worden gevoerd. Niet de vraag of, maar hoe. En dan hoeven artsen echt geen semi-ICT’ers te worden. Ik denk wel dat ICT een veel belangrijker aspect van de zorg wordt, maar zorgprofessonals zijn zorgprofessionals geworden omdat ze zorg willen leveren. Dus daar moet de focus liggen en ze moeten ondersteund worden door een afdeling technologie die hun doelen kunnen ondersteunen. Dat betekent eenvoudig te begrijpen applicaties en opleidingen om die te leren gebruiken. Daar moet tijd voor vrijgemaakt worden.”

Waar gaat de toekomst van de digitale zorg heen?

“We krijgen een persoonlijke ‘youtube van de zorg’. Een plek waar informatie en mensen bijeen worden gebracht met een vraag en een druk op enter. Daar hebben mensen dan allemaal een digitale assistent die ze helpt om zo lang mogelijk fit en vitaal te blijven. Want we kunnen het wel over zorg hebben, maar beter is het om het te hebben over fit en vitaal blijven, want als we dat niet doen, gaat het tegen 2040 met de zorg simpelweg niet meer. Niet qua personeel en niet qua kosten voor de samenleving. Digitalisering is daarvoor mede een oplossing. In de toekomst met een digitale assistent die al je gegevens heeft op het gebied van gezondheid, fitheid, eetpatroon, ga zo maar door, en die je adviseert hoe je fit en vitaal kunt blijven of doorverwijst als blijkt dat je geholpen moet worden door een specialist.”

Tot slot: wat zal er nooit gedigitaliseerd mogen worden in de zorg?

“Het nadenken. Artificial intelligence heeft heel veel voordelen, maar daar waar heel veel technologie is, is ook het risico dat mensen stoppen met nadenken. En dat het antwoord is: the computer says no. We moeten logisch blijven nadenken, even stilstaan, alles overzien en nadenken over of we nog het juiste doen. Terug naar het gevoel en verstand, los van de technologische redenering. Dat mogen we nooit digitaliseren, want dat is de essentie van ons menszijn en daarmee doen we iedereen recht.”