“Het ontroert me nog steeds als ik een basisschool binnenstap en ik een docent zie zitten met een pot thee en een leerling om toch nog iets even extra uit te leggen. En zo hebben we er in dit land nog steeds honderdduizenden. Onderwijstijgers die dag in dag uit naar die school komen om liefde in die maatschappij te pompen. Laten we die nou eens gaan ridderen, laten we eens stilstaan bij die mensen. Het is tijd om docenten echt te waarderen.” Als Eric van ’t Zelfde, auteur van het boek Superschool en bekend van het tv-programma Dream School, een troonrede zou mogen schrijven over het onderwijs, dan zou dit de eerste vijf regels zijn. Het onderwijs gaat Van ’t Zelfde aan het hart. En hij maakt zich zorgen. Geconfronteerd met de stelling ‘Als je in Nederland voor een dubbeltje geboren bent, zorgt het schoolsysteem ervoor dat je een dubbeltje zal blijven’, is zijn antwoord dan ook een waarschuwing. “Nog niet, maar we naderen dat moment wel.”

De gedachte dat je je uit je klasse kan scholen is jarenlang heel veel leerlingen volgens Van ’t Zelfde gelukt. “En daar mogen we trots op zijn. Alleen zie je nu steeds vaker dat één bepaalde groep door ons schoolsysteem uitvalt, de leerlingen uit de achterstandswijken. Die groep lukt het niet meer. Dan kan je denken: ‘Ach, boeiuh, hoeveel zijn dat er nou eigenlijk? Maar dat zijn er zo’n kleine 700.000, kinderen die onder de armoedegrens leven, in een land van 17 miljoen mensen. Dat is een krankzinnig aantal. Van Sittard tot Groningen, van Amsterdam tot Rotterdam. Allemaal kleine dramaatjes die vanuit het systeem worden tegengewerkt om te participeren, waardoor je een parallelle maatschappij creëert.”

Waarom zijn we dat punt nu genaderd?

“Omdat er een aantal beslissingen zijn genomen voor het onderwijs waardoor het een pijnlijke exercitie wordt voor deze leerlingen. Een voorbeeld: ooit is bepaald dat Nederlands, Engels en Wiskunde zo bepalend zijn in de ontwikkeling van de mens dat als je daar één keer een vijf voor hebt, dan kan je je diploma al bijna niet meer halen, want je mag maar maximaal één vijf hebben. Dat betekent dat als die kinderen bij ons binnenkomen op het voortgezet onderwijs met een taal- en rekenachterstand van twee jaar vanuit de basisschool er paniek ontstaat. We gaan wel aan de slag met die leerlingen, maar het lukt zelden nog. Dat wordt versterkt door het docententekort. Het antwoord is dus vaak afstroom. Van de HAVO naar de MAVO en verder naar beneden.”

Wat zou de oplossing kunnen zijn?

“Nou, leerlingen krijgen nog steeds verplicht Frans en Duits. Nu vind ik Duits een schitterende taal, maar ik ben bijna 50 en heb het nog nooit gebruikt. Voor Frans geldt hetzelfde. En dan leert de praktijk dat de meeste leerlingen deze vakken toch laten vallen in HAVO3 of VWO4. Waarom doen we dat dan niet eerder? Want daar zit zes uur winst, die we kunnen gebruiken om te investeren in Taal en Rekenen. Dat soort gesprekken mis ik aan de onderwijstafels.”

Als u de drie grootste problemen zou moeten schetsen van het huidige onderwijs voor het nieuwe kabinet, welke zouden dat dan zijn?

“Het lerarentekort. Die staat nu op nummer 1. Het maakt namelijk op dit moment niet uit of je met goed of slecht beleid komt, want de docent die het moet uitvoeren is er niet. Ons tweede grootste probleem is de inrichting van ons onderwijsstelsel. We zouden ons vragen moeten stellen over ons curriculum, maar dat doen we niet. Waarom is maatwerk, waarin we niet meer vasthouden aan VWO, HAVO of MAVO per leerling, maar per vak, geen oplossing? Dat betekent de wet wijzigen en een goede roostermaker inhuren. Moeilijker wordt het niet, wat ze ook allemaal beweren. En onderwijskundig werkt het model. Stel nou dat ik in HAVO4 goed ben in Scheikunde, Natuurkunde en Wiskunde, maar voor Engels sta ik een 4. Dan zou ik naar de MAVO moeten, terwijl ik met al die exacte vakken een brug kan gaan bouwen in Delft. Dan verziek je de toekomst en het plezier van mensen. Laat zo’n leerling Engels op MAVO-niveau halen en de rest op HAVO-niveau. En dan geef je hem na zijn diploma extra huiswerk mee en zeg je: regel dat voor je dertigste.”

En het derde grootste probleem?

“Dat zijn de mensen die over ons onderwijs gaan. Je moet experts als een Alexander Rinnooy Kan of Jeroen Dijsselbloem beslissingen laten nemen over ons onderwijs, en niet elke vier jaar iemand anders op basis van het aantal zetels dat ze behalen in de verkiezingen. Daarvan hebben we de afgelopen jaren wel gezien dat het niet werkt.”

Wat is het eerste dat een nieuw kabinet moet doen?

“Je ontkomt er niet aan dat je ervoor moet zorgen dat er docenten bijkomen. Ze hebben het nu in Den Haag over nieuwe bestuursculturen, maar ik zou de vraag verder willen trekken: wat voor maatschappij willen we eigenlijk zijn? Willen we vervreemden, willen we polarisatie of willen we weer een warme maatschappij zijn met waarden? Dat we weer weten wie onze buurman is en dat deze niet ongemerkt zes maanden dood in zijn huis kan liggen. Als je dat wil, dan moet je erkennen dat er een aantal maatschappelijk relevante beroepen is die daarbij kunnen helpen: de politie, zorg en het onderwijs. En dan moet je ervoor zorgen dat die beroepen aantrekkelijker worden. Door bijvoorbeeld te zeggen dat je binnen die beroepen maximaal 35 procent belasting betaalt. Dan hoeven we niet meer met zijn allen te klappen te Facebook, wat eigenlijk beledigend is, maar maken we het direct beter en aantrekkelijker. En dat is nodig, want zo’n betere maatschappij begint in het klaslokaal. Als het in de samenleving regent, giet het in het klaslokaal.”

Tot slot: is goed basisonderwijs de oplossing voor maatschappelijke problemen?

“Ja. Als je speelt met onderwijs, speel je ook met de maatschappij. Kijk maar naar de documentaireserie Klassen (van de VPRO, red.) en je ziet het probleem. Het onderwijs is bij uitstek de partij die maatschappelijke problemen kan reguleren. Geef ons twintig leerlingen in een mooi lokaal en een paar jaar de tijd, dan kunnen we daar hele mooie mensen van maken. Wij kunnen er een krankzinnig mooie wereld van maken vanuit het klaslokaal. Ik vind het dan ook belachelijk dat een Rutte niet heeft getwitterd dat Klassen zo’n belangrijke serie is en dat dit hun ogen heeft geopend en dat het hun beleid zal beïnvloeden. Onbegrijpelijk.”