De ambities van de Nederlandse overheid zijn groot. In 2030 moet het verbruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen) met de helft zijn teruggedrongen. Twintig jaar later moet de economie volledig circulair zijn. 

Een hoofdrol is daarbij weggelegd voor de bouw. “Als je kijkt naar het probleem van grondstoffen, is 40 procent gerelateerd aan de bouw. Als je meters wil maken, moet je de bouw wel serieus nemen”, zegt Fred Schoorl, directeur van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA).

Schoorl ziet daarbij een belangrijke rol voor de branche die hij vertegenwoordigt: de architecten. “Architectuur heeft het in zich om op slimme manieren tot circulair bouwen te komen. Dat kan op verschillende manieren: andere materialen gebruiken, gebouwen demontabel maken of echt voor de eeuwigheid bouwen.”

Er zijn in Nederland al volop voorbeelden daarvan. De tijdelijke rechtbank in Amsterdam kan zo elders worden geplaatst. Eveneens in de hoofdstad, aan de Zuidas, staat het meest duurzame kantoor van Nederland. Het stadskantoor van Venlo is zo circulair als mogelijk is.

“Er wordt gepionierd in de architectuur, maar door de complexiteit is circulariteit nu nog niet haalbaar. De bouw is complex, de productieketen is meerjarig. Dat maakt het tot een ingewikkeld verhaal. Maar doordat de impact zo groot is, is er veel winst te behalen. Dus aan de ene kant is het een probleem, maar er is ook een belofte.”

Het probleem is, onder meer, dat niet alle opdrachtgevers staan te springen om circulair bouwen. “Voor nog veel opdrachtgevers is dit onbekend en riskant. Het vraagt lef en leiderschap aan de kant van de opdrachtgevers. Het Rijk gaat vanaf 2023 circulair aanbesteden, en zal daarbij een voorbeeldrol moeten hebben.”

De belofte is dat circulair bouwen mogelijk is, met de positieve impact daarvan op de wereld. Het gesprek daarover wordt in de architectuur nadrukkelijk gevoerd, stelt Schoorl. “De architect is vaak de vertrouweling van de opdrachtgever. Wij kunnen de vraag achter de vraag stellen en creatieve en realistische alternatieven aandragen. Er is veel kennis bij architectenbureaus, dat deze op die manier gebruikt kan worden is nog niet iedere opdrachtgever duidelijk.”

De architecten lopen in ieder geval niet weg voor hun verantwoordelijkheid. BNA heeft een Manifest Circulaire architectuur opgesteld. Deze bevat geen regels, maar principes die architecten kunnen volgen als ze een circulair gebouw willen ontwerpen, met een nadrukkelijke insteek op grondstoffen.

“Neem de composthoop als voorbeeld. Verrotting is onderdeel van groei en bloei. Het denken vanuit dat holistisch systeem is cruciaal in de bouw. Zo is het eeuwenlang gegaan, maar door onze welvaart is dat niet meer nodig geweest. Het afvalprobleem losten we op een andere manier op, maar we hebben een systeem in werking gezet waarbij we nu tegen de grenzen aan lopen.”

Ook gebruikte materialen zullen kwalitatief hoogwaardig, niet toxisch en eenvoudig herbruikbaar moeten zijn. “Biobased materialen zijn een mooi voorbeeld. Bij de Dutch Design Week stond een gebouw met paddenstoelen als basis. Ook zijn er biobased materialen die zichzelf herstellen. Er is op dit vlak enorm veel gaande.”

Er is daardoor veel opwinding en ongeduld onder architecten, vertelt Schoorl. “Opwinding over de nieuwe mogelijkheden die ontdekt worden, ongeduld omdat we sneller willen. Die twee horen bij een transitie. Je kunt niet direct naar een oplossing springen, maar er zal zeker een reeks innovaties volgen die de wereld beter maakt.”