In de ideale stad van de toekomst komen allerlei verschillende componenten bij elkaar. “Dit moet een duurzame omgeving worden waarin het leven in de stad digitaal wordt ondersteund”, vertelt Franc Weerwind, burgemeester van Almere en voorzitter van de commissie Informatiesamenleving bij de VNG. “Je hebt daarin met allerlei verschillende aspecten te maken. Duurzaamheid, bijvoorbeeld, met groene energiebronnen, maar ook mobiliteit en leefbaarheid. Om de stad van de toekomst vorm te geven moeten we kijken naar maatschappelijke opgaven en vraagstukken van nu, maar ook onze blik vooruit richten naar de volgende generaties.”

Dat werpt een aantal flinke uitdagingen op, stelt Lot van Hooijdonk, wethouder mobiliteit, energie, groen en dierenwelzijn in Utrecht en voorzitter van de commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu bij de VNG.  “Het klimaat verandert natuurlijk, en dat betekent dat we beter gewapend moeten zijn tegen weersextremen. Maar daarnaast is er ook een toenemende urbanisatie. Hoe gaan steden ervoor zorgen dat ze nog meer mensen op een betaalbare manier onderdak kunnen bieden?”

En dan is er nog circulariteit. “Dat is in beperkte mate bij het Klimaatakkoord inbegrepen, maar is wel essentieel voor een leefbare stad van de toekomst”, stelt Van Hooijdonk. “We weten dat bij ons materiaalgebruik veel CO2 vrijkomt en dus moeten we beter gaan nadenken over de materialen die we nodig hebben om een pand te maken of te renoveren. Zeker als het gaat om energiebesparende materialen, want weegt de besparing tijdens de levensduur van het gebouw wel op tegen het verbruik van het materiaal. En zouden we gebruikte materialen niet hoogwaardig opnieuw kunnen inzetten? Daar ligt ook een uitdaging die misschien helemaal wel niet met technologie opgelost moet worden. Sommige oplossingen zijn ook low-tech, door simpelweg niet te gebruiken wat je niet nodig hebt.”

Om die uitdagingen aan te pakken, is er behoorlijk wat werk aan de winkel. “Voor een groot deel is het verslimmen van de stad een organisatieopgave”, vertelt Van Hooijdonk. “Integraal werken is altijd heel makkelijk gezegd, maar het is een kunststuk als het lukt om zaken echt op de juiste manier aan elkaar te koppelen. Dat vraagt om een enorme mate van samenwerking als regionale overheden onderling, maar ook met bewoners, de landelijke overheid en marktpartijen die een rol spelen. Het maakt hierbij ook heel erg uit hoe het speelveld ingedeeld is. Voor het Rijk is er de taak om te zorgen dat de regulering en wetgeving past bij de oplossingen van morgen.”

Ook op technologisch gebied zijn er nog flinke uitdagingen te overwinnen, stelt Van Hooijdonk. “In de praktijk is er al heel veel mogelijk, maar de koppeling tussen verschillende systemen is een tweede.” Ook daarbij is communicatie wederom van het grootste belang. “De overheid rent veelal achter ontwikkelingen aan als je kijkt naar hoe de samenleving beweegt”, stelt Weerwind. “De vraag is hoe je contact houdt met die digitale samenleving. Daar moet je in investeren door met de verschillende generaties in contact te blijven. Je wilt technologie hierbij gaan gebruiken om de samenleving in zijn kracht te zetten en dus moeten er al aan de voorkant doelen gesteld worden voor de technologie, niet pas achteraf.”

Uiteindelijk gaat het daarbij ook niet om het uitrollen van zoveel mogelijk technologie, maar om het verweven van deze technologie in het dagelijks leven, stelt Weerwind. “De mens zou in de digitale stad centraal moeten staan en door te digitaliseren kun je steeds meer dienstverlening in zo’n stad meetbaar en gepersonaliseerd maken. In een aantrekkelijke stad is leefbaarheid bijvoorbeeld heel belangrijk. Luchtkwaliteit en geluidsoverlast zijn daar een essentieel onderdeel van. Nu is in mijn gemeente Almere het verkeersmanagement vooral ingericht op de optimale doorstroming van autoverkeer. Met sensortechnieken is het nu ook mogelijk om de verkeersstroom in de stad aan te sturen op de luchtkwaliteit en het verminderen van geluidsoverlast. Zo zet je digitale technologie in om leefbaarheid in zijn algemeenheid te verbeteren. Daar zetten we nu ook met de Floriade op in.”

En als dat goed gaat, dan is het zaak om dat ook op grotere schaal uit te rollen. “We zijn binnen de Floriade bezig met allerlei digitale oplossingen”, vertelt Weerwind. “Waaronder ook een mobiliteitstraject, waarbij we proberen bewoners te verleiden de eigen auto te laten staan en meer gebruik van OV en deelmobiliteit te maken. Almere is hiervoor de pilotstad voor middelgrote steden. De kennis die we hier op doen moet uiteindelijk ook in de rest van Nederland en zelfs in Europa geïmplementeerd worden. Die samenwerking met elkaar moeten we nu ook echt gaan regisseren en vormgeven.”

Digitale transformatie is negentig procent cultuur en tien procent technologie, vult Van Hooijdonk aan. “Technologie en digitalisering moeten vooral inspirerend zijn en het proces van samenwerking versnellen. We moeten het ook niet overschatten. Eerder dit jaar hebben we hier ook met Frans Timmermans over gesproken. Uit dit gesprek kwam ook naar voren dat om dit op de juiste manier door te voeren groot leiderschap nodig is. We moeten na gaan denken over de generaties na die van ons. Om te zorgen dat de transitie naar een slimme stad sociaal en rechtvaardig is, is leiderschap essentieel. Als je dat niet organiseert, dan pikken de inwoners het niet.”

We zullen dit dus samen moeten doen met de stad, want digitalisering in de stad biedt kansen op allerlei vlakken, vertelt Weerwind. “Het geeft je een beter inzicht in de samenleving, zorgt voor verbeterde communicatie en biedt hulpmiddelen om veiligheid, mobiliteit en milieu te verbinden. Echter, je moet wel zorgen dat de grondrechten van de bewoners gewaarborgd zijn en dat deze digitale infrastructuur te allen tijde veilig is. Digitalisering moet doelmatig, transparant en herleidbaar zijn. Alleen dan kan de slimme stad echt slagen.”